روز پایان سرایش خداینامه ایران زمین گرامیباد!
امروز ارج مینهیم زحمات ابرمردی را که پس از سی سال رنج و دشواری، سرانجام در چنین روزی سرایش شاهنامه را به پایان برد و تاریخ و اسطوره و زبان و فرهنگ ما را برای هزاره ها حفظ کرد. (روز اَرد از ماه اسپند، برابر با 19 اسفند در گاهشماری کنونی و 25 اسفند در گاهشمار کهن زرتشتی میباشد.)
سرآمد کنون قصه یزدگرد
به ماه سپندارمذ روز ارد
ز هجرت شده پنج هشتاد بار
به نام جهان داور کردگار
اورمزد و اسفند ماه سال 388 خورشیدی سالگرد پایان سرایش شاهنامه توسط فردوسی بزرگ است که امسال 1023 سالگی آنرا گرامی میداریم.
نمیرم از این پس که من زنده ام
که تخم سخن را پراکنده ام
هر آنکس که دارد هش و رای و دین
پس از مرگ بر من کند آفرین
سنتهای جشن تیرگان کدامند؟
از آیینهای جشن تیرگان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1️⃣ رفتن کنار رودها و چشمه ها و آیین آبریزان:
در این روز زرتشتیان به کنار آبهای روان رفته، آبریزان میکنند و همچنین برای افزونی آبهای روی زمین و نیرومندی تیشتر ایزد، تیر یشت یا آبزور میخوانند.
2️⃣ بستن بند تیر و باد به مچ دست و زنده کردن یاد آرش کمانگیر:
در این روز زرتشتیان به یاد تیر آرش کمانگیر که جانش را برای دفاع از مرزهای ایران فدا کرد، بندی را از هفت رنگ میبافند و به مچ دست میبندند. این بند را تیر و باد مینامند. این بند را ده روز بعد به یاد تیر آرش در باد رها میکنند و آرزوی سربلندی برای ایران عزیز مینمایند.
3️⃣ بازی دارت یا تیر اندازی:
زرتشتیان در این روز به یاد جانفشانی آرش در راه ایران، مسابقات دارت یا تیراندازی برگزار میکنند.
4️⃣ فال کوزه:
زرتشتیان در این روز فال کوزه میگیرند و هر کس وسیله ای از خود داخل کوزه میندازد و سپس یکی یکی از وسایل را از کوزه بیرون میاورند و شعر میخوانند و صاحب آن قطعه خواسته دل خود را از روی شعر خوانده شده برداشت میکند.
☆جشن تیرگان☆ (1)
دکتر هوشنگ طالع
پس از نوروز ، دومین جشن بزرگ ایرانیان در مسیر گردش زمین به دور خورشید ، یا نیایش همگانی ، جشن تیرگان است که بر نقطه ی دگرگونی (انقلاب) تابستانی قرار دارد ؛ یا بلندترین روز سال.
ایرانیان از گاه کهن، برای درود گفتن به خورشید بلندترین روز سال ، بر بلندی کوهها فراز میرفتند تا از خورشید تیرگان پیشباز کنند.
با تــوجه به گـرمای تیرماه ، آیین سر و تن شستن در 4 جشن بزرگ ، رفته رفته به گونه ی «آبپاشان» در آمد که تا روزگاری نه چندان دور، یک آیین سرتاسری در گسترهی فلات ایران بود و امروزه تنها در برخی از جاهای ایران و نیز در میان هممیهنان ارمنی باقی مانده است. این آیین از سوی ارمنیان ایرانی به ارمنستان کنونی رفته و در آن جا نیز گسترش یافته است. در حــالی که چنان که گفته شد ، در سرزمینهای دیگر ایران ، بسیار کرانمند (محدود) برگزار میگردد
این آیین از سوی ایرانیان به دیگر جاهای جهان نیز رفته است ؛ به گونه ای که مراسم آبپاشان در میان هندیها و ژاپنیها و... وجود دارد.
فرجامین بن نبشته ایی که از آیین برگزاری تیرگان در قالب « آبپاشان » در دست داریم ، مربوط به دوران شاه عباس بزرگ می باشد.
☆جشن تیرگان☆(2)
دکتر هوشنگ طالع
پایدارسازی مرزهای ایـران و توران
از دیگر رخدادهای مهم این دوره ، تثبیتِ مرزهای ایران و توران است . تورانیان ، مرزبندی دوران فریدون را نپذیرفتند . از این رو ، با تجاوزِ آنان به ایران، دورهی نخست جنگهای ایـران وتوران آغاز شد .
چنانکه میدانیم ، با کشته شدن ایرج [ ایر ] به دست تور [ تورج ] و سلم ، نبردهای درازمدت ، میان توران و ایـران آغاز میشود .
تورها و سلمها یا تورانیان و سلمانیان ، از سپاه منوچهر نبیرهی ایر [ ایرج ] ، شکست میخورند و با کشته شدن تور [ تورج ] و سلم ، تا مدتی جنگ متارکه میشود .
با در گذشت منوچهر ، تورانیان تجاوز را پی میگیرند و حتا در جنگ ، نوذر پسر منوچهر را نیز کشتند .
سرانجام در اثر شکست در دوران کیقباد ، تورانیان مرزبندی دوران فریدون را میپذیرند ؛ اما این کار نیز ، مانع پیمان شکنی و تجاوز آنان نمیشود .
داستان پذیرش مرزبندی دورانِ فریدون از سوی پشنگ ، فرمان روای تورانیان ، در اسناد و مدارک کهن ایـران ، این گونه شرح داده شده است :
یکـی مـرد بینــا دلــی، بـرگـزیـد
به ایـران فرسـتاد ، چـون آن سـزید
یکـی نامـه بنـوشـت، ارتنـگ وار
برو کــرده ، صـدگونه رنـگ و نگـار
بـه نام خــداونـدِ خــورشید و مـاه
کـه او داد ، بــر آفریــن دستگاه ...
گر از تـور ، بـر ایـر( ج ) نیکبخـت
بـد آمـد پـدید، از پـی تـاج و تخت
بـر آن بـد ، نمـیرانــد بایـد سخن
نبایـد کـه پـرخـاش ماند ، به بن ...
زخرگـاه ، تــا مـــاورالنهـر بــــر
کـه سیحون میانســت، اندر گـذر18
بـرو بــوم مــا بــود ، هنگـام شاه
نکـرد انـدر آن مـرز ، ایر( ج)19 نگاه
همان بخش ایر( ج ) ، بُد ایران زمین
کـه از آفریـدون، بــدش آفـرین ...
کس از ما نبـیند ، سیحون بـه خواب
وز ایـران نیایــد ، از ایــن روی آب
« ارتنگوار » در اینجا بدان معنی است که ارجاسب نقشهی مرز توران و ایران را نیز پیوست قرارداد پیشنهادی خود کرده بود .
در پیِ آشتی و برای پایان دادن به مناقشه های مرزی ، تورانیان میپذیرند که ایرانیان تیری بیفکنند و هر کجای که آن تیر فرود آمد ، آن جای مرز ایـران و توران باشد .
آرش بهترین تیرانداز ایرانی ، انجام این کار را میپذیرد . آرش برای این که نگذارد حتا ذرهای از خاک ایـران نصیب تورانیان گردد ، همهی توش و توان خود را در آن تیر میگذارد .
☆جشن تیرگان☆(3)
دکتر هوشنگ طالع
نام آرش در اوستایی ، ارخش و صفت او ، خشویوی ایشو ( سخت کمان یا دارای تیر تیزرو ) است. در پهلوی شباکتیر و در آثار الباقیه ، ارش و در مجمل التواریخ و القصص ، شیواتیر و در « ویس و رامین » ، آرش کمانگیر است .
مسالهی تثبیت مرزهای ایـران وتوران در تیریشت ، در قالب داستان زیبای « آرش » بلورینه شده است . در تیریشت میخوانیم :
تشتر ، ستارهی رایومندِ فرهمند را میستاییم که شتابان به سوی دریای فراخ کرت بتازد ، چون آن تیر در هوا پران که آرش تیرانداز بهترین تیرانداز ایرانی ، از کوه ایریوخشوث به سوی کوه خوانونت بینداخت ...
پس آنگاه ، آفریدگار اهورامزدا ، بدان دمیده پس [ ایزدانِ ] آب و گیاه و مهر فراخ چراگاه ، آن [ تیر ] را راهی پدید آوردند .
آنگاه ، اهورامزدا بدان دمید [ وامشاسپندان ] و مهر فراخ چراگاه ـ هر دو ـ آن [ تیر] را راهی پدید آورد .
اشی نیک و بزرگ و «پارند» سبک گردونه ، با هم از پی آن روان شدند تا هنگامیکه آن [تیر] پران بر کوه «خوانونت» فرود آمد و درخوانونت به زمین رسید .
در این میان :
مردم روستای تاشقورگان در فلات پامیر بر این باوراند که تیرِ آرش ، برتنه ی درختی در این روستا نشسته است . مردم روستای تاشقورتان ، این درخت را « درخت آرش» می نامند .
گزینش ونگرش: موبدکورش نیکنام